Hazal Yalın
Bu haftanın üç çevirisi de Kafkaslarla ilgili.
Kommersant, Paşinyan’ın 18 Nisan’da parlamento önünde yaptığı sansasyonel konuşmasını inceliyor. Paşinyan bu konuşmada Dağlık Karabağ’dan vazgeçeceklerinin işaretini açıkça verdi. Gazete, Amerikan Dışişleri Müsteşar Yardımcısının Ermenistan ve Azerbaycan turnesini hatırlatıyor ve Paşinyan ve Aliyev’in mayıs ortasında Washington’da bir ortaya gelebileceklerini ileri sürüyor. Her şey, bölgeye Rusya’yı öteleyen bir Pax Americana dayatılmasının tabanını oluşturmayı hedeflediklerine işaret ediyor.
Gazeta.RU’nun kıdemli askeri analisti, görüşlerini çok kıymetli saydığım Hodarenok da birebir mevzuyu temel itibariyle Rusya açısından inceliyor. Emekli albay Hodarenok, hem Batının hem de Rusya’nın Ukrayna problemine ziyadesiyle ağırlaştıkları için bölgede gelişmeler için tayin edici olamayacaklarını düşünüyor. Rusya’nın bölgeye müdahale için siyasi, iktisadi ve mali güçsüzlüğünü vurgulaması dikkat alımlı.
Nezavisimaya Gazeta’da G. Petrov ise bilhassa İsrail-Azerbaycan münasebetleri üzerinde duruyor. Petrov’a nazaran tansiyon devam edecek, fakat sıcak bir çatışmaya varması mümkün değil. Bu yazının çevirisine koyduğum başlık, Petrov’un özgün başlığı.
‘Nokta ve ünlem işareti’
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan salı günü açıklamalarda bulundu: Ülkesinin ve Azerbaycan’ın birbirlerini 1991 Sovyet hudutlarında tanımaları halinde bölgede barışa ulaşılabilir. Böylece Ermeni lideri fiilen, Dağlık Karabağ’ı Azerbaycan’ın kesimi olarak tanımaya hazır olduğunu tabir etmiş oldu. Paşinyan’a nazaran Ermenistan’ın geleceği şu anda direkt doğruya Bakü ve Ankara ile bağlantıların normalleştirilmesine bağlı. Azerbaycan Başkanı İlham Aliyev de karşılığında, Erivan’ın “Azerbaycan’ın yaklaşımıyla prensipte mutabık olduğunu” söyledi. Aliyev, Paşinyan’ın “Karabağ Ermenistan’dır, nokta,” formundaki sloganını hatırlattı ve Ermenistan’dan “Karabağ Azerbaycan’dır, ünlem işareti,” biçiminde resmi bir açıklama beklediğini söyledi. …
Paşinyan 18 Nisan’da parlamento önünde yaptığı konuşmada şöyle dedi: “Azerbaycan, 44 gün savaşından sonra (2020 Dağlık Karabağ savaşı) zafer sarhoşluğuna kapıldı ve mümkün olduğu kadar fazlasını, hatta mümkün olursa her şeyi almak istiyor.” Paşinyan’a nazaran milletlerarası durum da buna katkıda bulunuyor, çünkü: “Azerbaycan direkt yahut dolaylı olarak güç ve lojistik kavşağı haline geliyor yahut gelmiş durumda; değeri Rusya için olduğu üzere kimi batılı ülkeler için de arttı.” Lakin bu durum risklerden öteki imkânlar da açıyor, çünkü güney Kafkasya “zaten Ermenistan ve Gürcistan’ın rollerinin hiç de daha az kıymetli olmadığı, kendi başına büyük bir kavşak”: “Bu bağlamda bölgede barış ve istikrar batı ve Rusya Federasyonu ortasında bir uzlaşma olabilir.” …
Medya organlarında çıkan haberlere nazaran Nikol Paşinyan ve İlham Aliyev mayıs ortasında Washington’da buluşabilirler. 17 Nisan’da ABD dışişleri Avrupa ve Avrasya işlerinden sorumlu Müsteşar Yardımcısı Erika Olson Erivan’a gelmiş ve Başbakan da içinde Ermenistan idaresiyle görüşmeler yapmıştı. Artık Bakü görüşmeleri sırada. (A. Zabrodin, A. Mgdesyan / Kommersant, 19 Nisan)
‘Moskova bölgede üstünlüğünü tesis etmek için iktisadi, mali ve askeri olarak gereğince güçlü değil’
Azerbaycan Başkanı İlham Aliyev 18 Nisan’da, Dağlık Karabağ’da “Azerbaycan bayrağı dalgalandığını” söyledi ve Ermenistan yetkililerini bölgenin Azerbaycan’ın modülü olduğunu resmi olarak tanımaya çağırdı. …
Aliyev, bölgede yaşayan Ermenilere de tercih sundu: Azerbaycan pasaportu almak yahut konutlarından ayrılıp gitmek.
Bu açıklamalar Bakü’nün çizgisinin resmi devamı üzere görünüyor. Bu çizgi 2020’de İkinci Karabağ Savaşı’ndaki zaferden sonra değişmedi. O zaman ülke, bölge lideri Türkiye’nin desteğinden yararlanmıştı. Zaferi de Bayraktar TB2’lerden fazla ülkenin en yüksek askeri-siyasi idaresinin çatışmadan çok evvel inşa edilmiş olan davranış çizgisi getirmişti.
Ermenistan’da ise işler pek yolunda değil. Ülkenin mali kaynakları sonlu, bu nedenle fonksiyonel, tamamlanmış, çağdaş bir ordu kuramıyor. Bakü’nün ise, Ankara’ya siyasi yakınlığı dikkate alınırsa, bu imkânı var. Dağlık Karabağ’daki askeri birliklere gelince, bunlar bütün dileklerine karşın yarı-gerilla birliklerinden dışarı çıkamadılar.
Bütün bunlardan öteki, Ermenistan kendine has bir fare kapanı içinde. Cumhuriyetin dış dünya ile ulaştırma çizgileri (ister en değerlisi demiryolu ağı üzere kara ulaşımı olsun, ister hava ulaşımı; denizden hiç kelam etmiyoruz) fiilen komşu ülkelerin iradesinden bağımsız değil. Bağımsız bir ülke için aslında pek az olan Ermenistan nüfusu ise istikrarlı bir halde azalma eğiliminde. Ülke iktisadı, etkileyici bir büyüme temposu sergileyemiyor.
Azerbaycan’a gelince, askeri-iktisadi potansiyeli Ermenistan’ı değerli ölçüde aşıyor ve bu uçurum derinleşmeye devam ediyor.
Azerbaycan’ın durumunu güçlendiren gelişmelere bilhassa avantajlı jeopolitik pozisyonu da kıymetli ölçüde katkıda bulunuyor. Amerikalı siyaset bilimci Brzezinski’nin veciz tabiriyle, Azerbaycan’ı, Hazar Denizi ve Orta Asya’nın güçlü havzalarıyla dolu “şişenin” ağzını denetim eden hayati ehemmiyette bir “mantar” olarak anmak mümkün. Azerbaycan topraklarından gaz ve petrol boru çizgileri geçiyor, bunlar etnik olarak akraba olan Türkiye’ye uzanıyor.
Bakü ile Ankara ortasında askeri-teknolojik işbirliği yükselen bir grafik seyrediyor. İkinci Karabağ Savaşı’nda silahlı çatışmada Azerbaycan tarafı hava kuvvetlerini ve ordu hava gücünü esasen kullanmamıştı, lakin bugün Bakü’nün yakın gelecekte bu imkânlara da sahip olacağını kabul etmek için kâfi sebep var.
Ermenistan Batıdan uzak ve şu anda telaştan öbür hiçbir şey uyandırmıyor, çünkü kolektif Batının iktisadi ve askeri uğraşlarının kıymetli bir kısmı Ukrayna’ya askeri yardım için ağırlaşmış durumda.
Rusya’yı bu kıssada Erivan’ın tarafında bağlamak da katiyetle elinde değil. Birincisi, Rusya büsbütün Ukrayna’daki özel askeri harekâtla meşgul ve ikinci bir cephe açmak Kremlin için katiyetle gerçekçi değil. Ayrıyeten Rusya idaresi birçok sefer, hem Ermenistan’ın hem de Azerbaycan’ın Rusya için ortak olduklarını açıkladı. Bütün bunlardan öteki Moskova içinde bulunduğumuz evrede bölgede kayıtsız koşulsuz üstünlüğünü tesis etmek için iktisadi, mali ve hatta askeri olarak gereğince güçlü değil. Yerli stratejist ve analistlerin bu olguyu hesaba katması gerekli. … (M. Hodarenok / Gazeta.RU, 19 Nisan)
‘İsrail İran’ı kuzeyden çevreliyor’
İran’dan yalnızca 17 km uzakta bir İsrail toprak kesimi ortaya çıktı: İsrail Dışişleri Bakanı Eli Koen, Aşhabad’da elçilik açtı. Bakan sadece Türkmenistan’ı değil Azerbaycan’ı da ziyaret etti; her iki ülke de İsrail’le yalnızca iktisadi değil siyasi yakınlaşma açıklamalarında bulundular. İran, İsrail’in diplomatik aktivitesini açık bir kaygıyla izliyor. Ancak kuzey komşularıyla bir çatışma, Tahran’ın en az istediği şey.
Kaen’i Bakü ve Aşhabad ziyaretlerinde iki ülkenin önderi de kabul ettiler. İsrail Dışişleri Bakanı çarşamba günü Azerbaycan Lideri Aliyev ile görüştü. Perşembe günü de Türkmenistan lideri Serdar Berdımuhamedov ile sohbet etti. … Görüşmeler, İsrail’in iki eski SSCB devletiyle bağlarının yeni bir basamakta, ittifak değilse bile stratejik paydaşlık basamağında olduğuna tanıklık ediyor. Bilhassa de, Koen’in Berdımuhamedov ile sohbetinden sonra “tarihi” diye nitelediği Türkmenistan ziyareti ilgi cazip.
Yahudi devletinin bir Dışişleri Bakanının Aşhabad’da bundan evvelki son ziyareti 1994’teydi. O vakit Bakan Peres’ti. … Türkmenistan’ın İsrail’de elçilik açmasıyla ilgili görüşmeler yapılmıştı fakat bunlar muvaffakiyetle sonuçlanmamıştı. İki ülke ortasındaki diplomatik münasebetler Sovyetler Birliği’nin dağılmasından çabucak sonra tesis edilmiş olsa da Türkmen elçisi Roma’da kalmıştı. Ülkenin o zamanki lideri Zaparmurat Niyazov, İsrail’le çok bir yakınlaşmayı, İran’la ilgileri güçleştirmek istememe dileğinden dolayı gereksiz sayıyordu. Türkmenistan’da süreksiz İsrail elçiliği ise yalnızca 10 yıl kalmıştı. Ancak bu sefer daimî olacak, üstelik Koen’in de belirttiği üzere neredeyse İran hududunda. Berdımuhamedov, Türkmenistan’ın İsrail’de elçilik açması imkânının görüşülmekte olduğunu söyledi.
29 Mart’ta ise Tel Aviv’de Azerbaycan elçiliği açıldı. Törene Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov da katıldı. Bu, Tahran’da son derece rahatsızlık doğurdu. İran Dışişleri Sözcüsü Naser Kanani, hiddetli bir açıklama yaptı ve “Azerbaycan hükümetinin iki ülkenin de düşmanları tarafından kurulan kapandan kaçınacağı umudunu” lisana getirdi. Kanani’nin kelamlarında tehdide benzeyen bir ihtar da vardı: “İran, siyonist rejimin Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarından kendisine karşı komplo kurmasına kayıtsız kalamaz.” …
Gelişmeleri Nezavisimaya Gazeta’ya yorumlayan, Rusya Bilimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü’nden Vladimir Sajin, Azerbaycan ve İran ortasındaki alakaların pek çok nedenden dolayı uzun vakittir karmaşık olduğunu, 2020’de Türkiye’nin yardımı ve kıymetli ölçüde de İsrail silahlarıyla kazanılan Ermenistan’la savaşın Bakü için zaferle bitmesinden sonra uygunca kötüleştiğini hatırlattı. Kuzey komşularının düşmanıyla yakınlaştığına tanıklık eden bir jest daha doğal ki gerginliğin azalmasına katkıda bulunmayacak. “Ancak bence sorun Azerbaycan ve İran ortasında önemli bir çatışmaya varmayacaktır. Bundan kimsenin bir çıkarı yok. İki ülkeyi ayıran şeylerden öteki birbirine çeken şeyler de var. İran ve Azerbaycan’ın ortak iktisadi menfaatleri olduğunu hatırlayalım; şu anda Kuzey-Güney ulaştırma koridoru aktive ediliyor. Münasebetiyle bence iki ülke ortasındaki soğuk savaş sıcak savaşa evrilmeyecektir.” (G. Petrov / Nezavisimaya Gazeta, 20 Nisan)